TS 5627 ISO 2424 Tekstil Yer Döşemeleri Sınıflandırma ve Terimler
Tekstil yer döşemeleri ile ilgili terimlerin tariflerini ve sınıflandırmasını kapsayan TS 5627 ISO 2424’de tekstil yer döşemeleri, kullanılan yüzü tekstil materyallerinden meydana gelen ve genellikle zeminin kaplanması amacıyla kullanılan mamul olarak tarif edilmekte ve yüzeyi havlı ve havsız olarak ikiye ayrılmaktadır. Yüzeyi havlı (havlı halı) tekstil yer döşemeleri, kullanılan yüzü tekstil materyallerinden meydana gelen ve halı sırtından çıkan iplik ve liflerden oluşan yer döşemeleri olarak; Yüzeyi havsız yer tekstil döşemeleri, kullanılan yüzünde hav bulunmayan, tekstil materyalinden meydana gelen ve genellikle bir sırta sahip yer döşemeleri olarak tarif edilmektedir. Kullanım yüzeyi üzerinde yürünen kısmı, halı sırtı ise kullanım yüzeyi ile bir bütün teşkil eden, bir veya birkaç kattan meydana gelen, kullanım yüzeyinin mesnedi olan, yastıklama görevi yapan, boyut değişmezliğini de sağlayan halının bir kısmı olarak tanımlanmaktadır.
HAVLI HALI ÇEŞİTLERİ
Metal Çubuklarla Dokunmuş : Düz dokunmuş ve şablon desenli.
Axminster : Şenil, makaralı, tığlı, tığlı ve makaralı axminster.
Hav İpliği Düğümlü.
Yüz Yüze Dokunmuş.
İ lmek Havlı Tafting Halı.
Örgülü İlmek Havlı Halı.
Yapıştırma Tipi Havı İlmekli Halı : Düz ve yüz yüze yapıştırma.
Floke Havlı Halı.
Dikişli Havı İlmekli Halı.
İğnelenmiş Havlı Halı.
Düğümlü Halı : El ve makine düğümlü.
HAVSIZ HALI ÇEŞİTLERİ
Dokunmuş Yüzeyi Havsız Halı.
Örülmüş Yüzeyi Havsız Halı.
Yapıştırma Yüzeyi Havsız Halı : İğneleme ve dikiş ile.
Saç Örgülü Havsız Halı.
KULLANILAN YÜZEYE AİT TERİMLERİN TANIMLARI
Hav : Halı sırtından çıkan ve kullanılan yüzü meydana getiren kesilmiş veya kesilmemiş tekstil iplikleri veya liflerden meydana gelen kısım. Hav yatış yönü, halı sırtına dik istikamete göre havın yöneldiği istikamettir.
İlmek Halısı: Havı meydana getiren ilmek ipliğinin veya liflerinin halı tabakası ile bağlantı yaptığı birbirini takip eden en alt iki noktası arasında kalan kesilmemiş kısımdır.
Taft: Ucu veya uçları halı havını meydana getiren düğüm veya I, J, W ve U şeklinde olabilen belirli uzunluktaki ipliktir.
Kesik Hav: Liflerin ve ilmek veya taft kollarının meydana getirdiği halı havıdır.
Halkalı Hav : Halkalardan oluşan (kesilmemiş) halı havıdır.
Kesik/Halkalı Hav: İmalat sırasında aynı veya farklı boydaki taflar ve ilmek halkalarından meydana getirilmiş halı havıdır.
Bukleli Hav: Hav ipliğinin fazla bükülmesi veya başka bir şekilde elde edilen buklelerden oluşturulan halı havıdır.
Tekstüre Yüzey: Rölyef baskı veya farklı boyda iğneleme gibi metotlarla medyana getirilen farklı yükseklikteki havlı yüzeydir.
Uzun Halkalı İlmeklerin Uçları Kesilmiş Havı: Başlangıçta farklı boyda halkalı ilmeklerden oluşan bir halının imalatı sırasında uzun boydaki halkalı ilmek uçlarının kesilmesiyle elde edilen halı havıdır.
Oyna Hav: İmalattan sonra farklı yükseklikte hav yüzeyi meydana getirmek için ve genellikle belirli desen elemanlarının çevresinde hav teşkili amacıyla uygulanan kesme işlemiyle oluşturulan halı havıdır.
Taft veya Halkalı İlmek Sırası: İmalat istikametiyle dik açı yapan taft veya halkalı ilmek sıralarıdır.
İlmek (Dize) Sayısı: İmalat istikametinde, birim uzunluktaki, taft sırası adedi, halkalı ilmek sırası adedi veya ilmek (dikiş) adedidir.
Taft veya Halkalı İlmek Kolonu: İmalat istikametine paralel olan taft veya halkalı ilmek sıralarıdır.
Toplam Hav Lifi Muhtevası: Halı sırtındaki ölü iplikler dahil olmak üzere, taft veya halkalı ilmekleri oluşturan bütün iplik ve liflerdir.
Etkin Hav: Halı sırtının üstünde kalan hav kısmıdır.
Hav Kökü: Taft veya halkalı ilmiklerin, halı sırtındaki ölü iplikler dışında kalan kısmıdır.
Etkin Hav Kalınlığı: Halı kalınlığının hav ile birlikte, ve hav kesildikten sonra, standart basınç altındaki kalınlık ölçümlerinin farkıdır.
Etkin Hav Boyu: Taft veya lifin bir ucunun halı sırtından çıktıktan sonra meydana getirdiği en uzun ucu veya bir halkalı ilmeğin halı sırtından çıktıktan sonraki uzunluğunun yarısıdır.
Ölü Lif: Havları iğneleme yoluyla oluşturulan tekstil ve yer döşemelerinde halı sırtının tamamı veya bir kısmını teşkil eden ve etkin havda yer almayan bir liftir.
Çerçeve Tertibatı: Çubuklar üzerinde ve yüz yüze dokunan halılarda aynı veya farklı renkleri ayrı iplik tabalarının jakar mekanizmasınca farklı desenlerin yapılması için seçimidir.
Şişirilmiş Hav: Kesik havlı halı yüzeyinin öncesine göre daha büyük hacim kazandıran işlemler sonucundaki görünümüdür.
Tespit Maddesi: Bir lif veya iplik grubunun istenilen şekli alması amacıyla kullanılan maddedir.
Lif Tabakası: Dokuma teknolojisiyle imal edilmeyen (non-Woven) tekstil yer döşemelerinin imalinde kullanılan tabaka halindeki liflerdir.
HALI SIRTI İLE İLGİLİ TERİMLERİN TARİFİ
Dolgu İplikleri: Dokuma halılarda sırtı takviye eden çözgü iplikleridir.
Kord (Broche): Genellikle ilmek ve dolgu ipliğinin dokuma tezgahında aynı tarak dişinden geçirilmesiyle oluşturulan iplik grubu.
Zemin İplikleri: Şenil (chenille) tipi imalatın başlangıcında taft ipliklerinin zemine bağlanmasını sağlayan iplikleridir.
Zincir Çözgü: Havı meydana getiren ilmek ve halkalı ilmekleri oluşturan, dolgu ipliklerini içine alan, alt atkı ipliğinin altından ve üstünden geçen, aynı şekilde üst atkı ipliği ile bağlantı yapan, genellikle çift olarak dokunan çözgü iplikleridir.
Kenar Dokuması: Dokunmuş tekstil yer döşemesinin kenarlarında iplik atmasını önleyecek şekilde çözgü ve atkı ipliklerine yaptırılan bağlantı şeklidir.
Ölü İplik: Çok çerçeveli makinelerde dokunan halılarda sırtta tamamen düz olarak kalan ve jakar tertibatınca kaldırılmayan hav ipliğidir. Etkin hav ve hav kökünü meydana getiren iplikler bunun dışında kalır.
Ölü Çerçeve İpliği: Sırtta tamamen gömülü ve bir veya birden fazla çerçevedeki ilmeği meydana getiren ipliğin yerini alarak hali sırımın kalınlığında bir farklılığın oluşmasını önleyen; hali sırtına dolgu ve yastıklamam özelliğini veren, dolgu çözgü ipliklerin alternatif teşkil eden, komple çerçevelerle eşdeğer olarak kullanılabilen ipliktir.
Kavis: İmalat yönünde veya buna dik istikamette tekstil döşemesinin eğrilme göstermesidir.
Çarpıklık (Skew): Halının imalat yönünde ve buna çapraz istikamette düzgün olmakla birlikte birleşen kenarların dik açılı olmamasıdır.
Birinci Destek Kumaşı (Birinci Taban): Kullanma yüzeyi için taşıyıcı olarak görev yapan, önceden imal edilmiş, genellikle hah sırtının diğer kısımlarının tespit edilmesi için kullanılan malzemedir.
Dokunmuş Taban: Halı imalatından önce veya imalat sırasında dokuma yoluyla teşkil edilen hali tabanıdır.
Örülmüş Taban: Hali imalatından önce veya imalat sırasında örme yoluyla teşkil edilen halı tabanıdır.
Dokunmamış Taban: Dokuma veya örme teknikleri dışında bir metotla yer döşemeleri için imal edilen hali tabanıdır.
Tekstil Olmayan Taban: Genellikle lastik veya plastik gibi tekstil olmayan malzemeden oluşan hali tabanıdır.
Haşıllanmış Taban: Belirli bir ölçüde sertlik (rijidite) ve daha iyi taft bağlantısı sağlamak amacıyla hafif bir haşıllama işlemine tabi tutularak imal edilen hali tabanıdır.
Kaplanmış Taban: Polimer bir madde ile kaplanmış olan hali tabanıdır.
İkinci Taban Kumaşı: Bir tekstil yer döşemesinde hali sırtı içindeki, sabitleştirmeyi sağlayan ek tabakayı meydana getiren, genellikle nihai tabaka katı olan kumaştır.
Kombine Taban, Sağlanmış Döşeme Altlığı: Çeşitli işlemlerden biriyle tekstil yer döşemesine bağlanan, önceden şekil verilmiş tabandır.
Sünger Taban: Mekanik veya kimyasal yollarla süngerleştirilmiş polimer maddelerin, tekstil yer döşemesinin altına tatbiki ile oluşturulan tabandır.
Kabartma Taban: Halının alt kısmına baskı yolu ile muntazam kabartma bir şekil verilerek sünger veya diğer polimerik materyalin uygulanması ile elde edilen tabandır.
Taban Kaplaması: hali sırtına ve hav köküne nüfuz edecek fakat kullanım yüzeyine geçmeyecek şekilde hali tabanının bağlayıcı bir madde ile kaplanması işlemidir.
Emprenye: Halının bağlayıcı madde ve/veya apre maddesi içine daldırılarak malzemeye tamamen emdirilmesi işlemidir.
HALILARIN DESENLERİ VE RENKELNDİRİLMESİ İLE İLGİLİ TERİMLER
Düz Renkli: Uniform yapıda ve görünümde, kullanım yüzeyi tek renk lif veya ipliklerden meydana gelen halidir.
Renk Tonu Değişken: Kullanım yüzeyi değişik renkli liflerden veya ipliklerden meydana gelen ancak belirli bir desen ayrıntı göstermeyen halılardır.
Desenli: Kullanım yüzeyinde belirli alanlarla sınırlı iki veya daha fazla renkte lif veya ipliklerden veya önceden tayin edilen bir düzenlemeye göre tek renkli lif veya ipliklerin farklı yapıda ve/veya doku görünümündeki bölümlerinden meydana getirilen halılardır.
HALILARIN DÖŞENMESİ VE KULLANILMASI İLE İLGİLİ TERİMLER
Duvardan Duvara Halı: Döşendiği zemini tamamen kaplayan halılardır.
Yolluk: Koridor ve merdiven zeminlerini boylu boyunca ve genişliklerini de kısmen örtmede kullanılan halılardır.
Küçük Boy Halı: Belirli ve küçük ebattaki halılardır.
Karo Halı (Karpet Tile): Modüler bir şekilde kullanım amacıyla önceden tayin edilen bir biçimde imal edilen halılardır.
Birleştirme (Seaming): İki veya daha fazla halının imalat yönünde birleştirilmesidir.
Çapraz Birleştirme (Cross Joining): İki veya daha fazla halının imalat yönüne dik istikamette birleştirilmesidir.
Kenar İşlemi: Kullanım esnasında iplik atmasını önlemek amacıyla halıya yapılan işlemdir.
Döşeme Altlığı: Zemin ile hali arasına konulan, tekstil veya diğer malzemelerden mamul, esnek düzgün yapıdaki tabakadır.
Taban Kaplaması: Değişik amaçlar için hali veya döşeme altlığının alt yüzeyinde kullanılan ince ve esnek tabakadır.
Germe Metodu ile Döşeme: Halının çevresi boyunca gerilerek zemine muhtelif şekillerde gergin olarak tespit edilmesidir.
Tamamen Yapıştırma ile Döşeme: Halinin tamamen yapıştırılarak zemine tespit edilmesidir.
Serbest Döşeme: Halinin zemine herhangi bir şekilde tespit edilmeden döşenmesidir.
HALILARIN PERFORMANS DEĞERLERİ İLE İLGİLİ TERİMLER
Genel Dayanıklılık: Halının kullanım esnasında özelliklerini koruma kabiliyetidir.
Yıpranma: Halının kullanım yüzeyindeki malzemenin, aşındırıcı veya diğer mekanik etkenlerle artan bir şekilde kayba uğramasıdır.
Lif Borası: Halının imalatı esnasında meydana gelen tespit edilmemiş ve ilk kullanım sırasında kullanım yüzeyinden çıkan fırçalama veya vakum temizleme yolu ile kolayca giderilebilen kısa liflerdir.
Taft Kaybı: Halının kullanım yüzeyinden ayrılarak kaybedilen taftların kütlesidir.
Sırta Kadar Aşınma: Halının sırtı veya sırt kaplaması görünecek derecede aşınmaya uğramasıdır.
Kalınlık Kaybı: Halının esneme kabiliyetinin, liflerin veya döşeme altlığı veya taban kaplamasının esnekliğinde azalma olması ve/veya kullanım esnasında materyal kaybı sebebiyle kalınlığının azalmasıdır.
Görünüm Değişikliği: Halının; yapısında, kalınlığında, renginde ve/veya deseninde meydana gelen ve genel görünümünü etkileyen değişikliklerdir.
Yapısal Değişme: Yüzey görünümünde değişme, halının kullanım yüzeyinde ilmek halkalarının ve taftların ve/veya liflerin şekillerinin görünümündeki değişikliktir.
Ezilme veya Basılma: Bir halının statik veya dinamik yük altında kalın lığını kaybetmesidir.
Keçeleşme, Topaklanma: Halı havının belirgin şeklinin, hav liflerinin girift hale gelmesi ve basılması sebebiyle kaybolmasıdır.
Tüylenme, İpliklenme: Halı kullanım yüzeyinin normal seviyesinin üzerine çıkan ve fırçalama veya vakumla temizlenemeyen lif ve ipliklerdir.
BeyazIaşma: Halının kullanılması esnasında zamanla ortaya çıkan hanın şekli veya azalması ile bağlantılı olmayan renkteki açılmadır.
Solma: Işık, gaz dumanları vb. dış etkilerin halının boyar maddelerini veya pigmentlerini etkilemesi ile renk koyuluğunda veya tonunda zamanla artan ve geriye dönülmez bir şekilde yerel veya bütününde oluşan değişimlerdir.
Parlama: Halının kullanım yüzeyinde, ışığın yansıma oranında kullanma süresi ile artan ve geriye dönülmesi mümkün olmayan değişmedir.
Renk Akması: Halının bir bölümünden diğer bölümüne sıvıların etkisi altında boyar maddenin transferidir.
Kat Ayrılması: Hah ikinci tabanından, kullanım yüzeyi veya hali sırtı ve/veya birinci tabanın ayrılmasıdır.
İplik Atması: Halının kesilmiş kenarından hav veya sırt malzemesi kaybına uğramasıdır.
Alevlenebilirlik (Yanma) Özelliği: Halının tayin edilmiş deney şartlarında bir alevle yanabilme
Elektrostatik Yüklenme Özelliği: Bir halının kendisi ve hareket eden şahıs veya eşya üzerinde meydana getirdiği elektrostatik birikimdir.
Alanın Isı Geçirgenliği: Denge durumunda iki yüz arasındaki sıcaklık farkının birim alandan geçen ısı akış miktarına bölünmesi ile elde edilir.
Ses Geçirmezlik (Yutma) Özelliği: Halının darbe seslerini ve bunların geçişini azaltma ve çevre gürültüsünü yutma kabiliyetidir.
Kirlenme: Dışardan gelen maddelerin birikmesi sonucunda halının renginin değişmesidir.
Lekelenmeye Karşı Dayanım: Halının kullanım yüzeyinin boyar maddelerin emilmesine karşı gösterdiği dayanımdır.
Temizlenebilirlik Özelliği: Halının uygun işlemler yapıldıktan sonra lifleri, renkleri ve halı sırtı herhangi bir şekilde zarar görmeden üzerindeki kirden veya lekelerden arınma kabiliyetidir.
Boyut Değişmezliği: Halının; mekanik bir etkiye maruz bırakılması, çevre rutubetinde veya sıcaklıkta değişiklik olması, su içerisinde bırakılması ve bun takip eden kurutmaya maruz bırakılmasından sonra boyutlarını koruma özelliğidir.
Renk Haslığı: Halının, ışık, su temizleme reaktifleri gibi muhtelif etkilere karşı rengini koruma özelliğidir.
Esneklik: Halının statik veya dinamik olarak sıkıştırılmasından sonra orijinal kalınlığına geri dönme kabiliyetidir.
Yürüme Kolaylığı: Bir halı üzerinde yürüyen bir insan tarafından hissedilen, halının, üzerinde yürürken oluşan kinetik enerjiyi azaltma özelliğidir.
